Hotline: 1900 636 985
Hotline: 1900 636 985
Nôn là một triệu chứng không đặc hiệu có nhiều nguyên nhân gây ra. Bài viết này chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về cơ chế gây nôn và các thuốc chống nôn hiện nay.
Nôn là một triệu chứng không đặc hiệu có nhiều nguyên nhân gây ra như say tàu xe, chóng mặt, đau nửa đầu, choáng, viêm loát dạ dày ta tràng hoặc ngộ độc thức ăn. Đôi khi tác dụng phụ của một số thuốc . Chúng ta cũng có thể buồn nôn khi lo lắng, trầm cảm, khi nhìn thấy những hình ảnh kình dị. khí tiếp xúc với những mùi đặc biệt khó chịu. Hiểu rõ về những cơ chế gây nôn sẽ giúp chúng ta trong việc lữa chọn các nhóm thuốc chống nôn phù hợp
Hai trung tâm gây nôn chính của cơ thê: Trung tâm gây nôn (vomiting cetrer) và vùng kích hoạt hóa thủ thể (chemoreceptor trigger zone), gọi tắt là CTZ
Trung tâm gây nôn nằm ở hành não có gắn các thụ thể đặc hiệu muscarinic-receptor . Khi các thụ thể này bị kích thích thì trung tâm nôn bị kích hoạt và gây nôn.
Khi nôn chúng ta có thể chú ý màu của dịch nôn để phát hiện dịch xuất phát từ đâu. Ví dụ màu vàng gợi ý rằng môn vị đang mở và dịch mật chảy vào dạ dày, hay màu đỏ tươi là thức quản xuất huyết, hay như màu đỏ sẫm thường có các cục máu đông do xuất huyết ở đâu đó trong đường tiêu hóa
Vùng kích hoạt thụ thể CTZ cũng nằm ở hành não, nằm ngoài hàng máu não do đó tiếp nhân thông tin khá nhạy cảm và nhanh chóng. Các thụ thể đặc hiệu tại vùng CTZ bao gồm: Dopamin 2-Receptor, 5 HT-Receptor. Khi trong máu có các chất độc hóa học, vị dụ như chất độc trong thức ăn hay chất độc do vi khuẩn tiết ra, hay do một số loại thuốc thị những tác nhân gây độc này sẽ kích hoạt vùng CTZ thông qua các thụ thể đặc hiệu Dopamin 2 và 5 HT. Và mỗi khi CTZ bị kích thích chúng sẽ gây ra chuối kích thích tiếp theo đó là gửi thông tin đến trúng tâm gây nôn và dẫn tới nôn.
Chóng mặt, say tàu xe, hay mất cân bằng đều có thể gây nôn. Đây là hiện tường hầu như ai cũng đã trải qua và cơ chế của nó thực sự nằm ở vùng tai trong. Tai trong có một hệ thống xương gọi là mê nhĩ xương gồm xương tiền đình, ống bán khuyên có nhiệm vụ giữ thăng bằng cho cơ thể và ốc tai có nhiệm vụ tiếp nhận âm thanh và mã hóa để chuyển lên não. Các ống bán khuyên cho ta các ý niệm về chiều hướng và vị trí trong không gian nên khi bị kích thích ở một ống bán khuyên nào đó thì thường sẽ ngả về phía ấy. Khi cả ba ống bán khuyên bị kích thích thì sẽ gây ra chóng mặt và cơ thể sẽ bị mất thăng bằng. Các thông tin này sẽ được truyền từ hệ thống xương tai thông qua dây thần kinh số 8, hay còn gọi là dây tiền đình ốc tai tơi nhân tiên đình ốc tai nằm ở thân não. Nhân tiền đình ốc tai có chứa các thụ thể đặc hiệu bao gồm: Histamin và Muscarinic reseptor. Khi các thụ thể này bị kích hoạt thì chúng lại truyền thông tin tới vùng CTZ và CTZ truyền thông tin tới trung tâm nôn và gây nôn.
Một cơ chế gây nôn khác tới từ vùng đại não. Mỗi khi chúng ta ngửi thấy mùi gì đó khủng khiếp hay nhìn thấy thứ gì đó kinh tởm hoặc khi quá đau đớn về mặt thể xác lẫn tình thần thì những thông tin này sẽ được truyền thẳng trực tiếp từ đại não tới trung tâm nôn. Khi trung tâm nôn bị kích thích các sung động từ trung tâm nôn được truyền gián tiếp qua đường dây thần kinh hoành tới cơ hoành, qua đường dây thân kinh từ tủy sống tới cơ liên sườn và qua đường dây thân kinh phế vị, tức là dây 10 tới cơ vận động thanh quản họng và các cơ của dạ dày như môn vị, tâm vị. Khi sung động tới lập tức cơ hoành, cơ bụng có thắt lại gây áp lực ổ bụng, co các cơ hô hấp, thanh môn đóng lại, môn vị đóng lại và tâm vị mở ra, cơ thực quản dãn ra và tống thức ăn từ dạ dày ra ngoài gây nôn.
Trước tiên chúng ta sẽ nói vế thuốc Anti-Cholinergic, hay còn gọi là thuốc ức chế phó giao cảm (Anticholinergic). Thuốc nhóm này có Hyoscine Butyl Bromide hay còn gọi là Scopolamin. Chúng ta hay gặp biệt dược có tên là Buscopan. Thuốc này có chức năng ức chế thụ thể Muscarinic reseptor trực tiếp tại trung tâm nôn hoặc nhân tiền đình, làm giảm sự co thắt ở đường tiêu hóa nên làm giảm buồn nôn. Một số tác dụng phụ thường gặp là khô miệng, bì tiểu, táo bón giãn đồng tử và sợ ánh sáng. Thuốc chống chỉ định ở trẻ em dưới 2 tuổi và người bị nhược cơ
Nhóm thuốc thứ hai là nhóm thuốc kháng Dopamin. Nhóm này có hai phân nhóm nhỏ là thuốc ức chế dopamin ngoại vi chuyên ức chế thụ thể dopamin hiện diện trong đường tiên hóa và dopamin trung ương chuyên ức chế thụ thể này trên não. Thuốc kháng dopamine tác dụng lên vùng CTZ ở não dó đó ức chế các thụ thể dopamine đồng thời kích thích làm tăng nhu động tiêu hóa, từ đó vừa ức chế CTZ vừa làm rỗng nhanh dạ dày dẫn tới giảm nôn. Các thuốc hay sử dụng đó là metoclopramid hay Domperidon . Chúng còn trị khó tiêu đầy bụng. Các tác dụng phụ thường gặp là mệt mỏi, chóng mặt, tiêu chảy…
Nhóm thuốc thứ 3 đó là kháng 5 HT- Receptor chọn lọc, hay còn gọi là nhóm thuốc ức chế thụ thể serotonin. Trong đó hay gặp nhất đó là thuốc Ondancetron vừa có tác dụng kháng 5 HT- Receptor ở CTZ và kháng 5 HT- Receptor ở ruột.. Tác dụng có được là do khả năng gắn kết thụ thể serotinin ở ruột và trên não, làm bất hoạt cung thần kinh phản xạ nôn đi từ đường tiêu hóa tới thần kinh trung ương. Là thuốc có tác dụng mạnh nhất, do đó thường được dùng trong các cơ sở điều trị ung thư để giảm nôn cho các bệnh nhân hóa trị và xạ trị
Nhóm thuốc tiếp theo là nhóm thuốc kháng histamin. Khi chúng ta mua thuốc chống xay xe chắc chắn chúng ta sẽ mua được thuộc thuộc nhóm này. Thuốc này chỉ sử dụng hiểu quả trong rối loạn tiền đình và say tau xe. Đây là các thuốc chống dị ứng, có tác dụng ức chế thụ thể của histamin trên đường tiêu hóa, làm giảm nhu động dạ dày và giảm nhu động ruột, tạo ra hiệu quả chống nôn. Thuốc có tác dụng ức chế Histamin H1 tại nhân tiên đình bao gồm nhiều thuốc như cetirizin, diphenhydramin, promethazin. ,Tác dụng phụ của chúng là gây buồn ngủ.
Khi đi xe thì mùi của của tàu xe cũng có thể làm chúng ta khó chịu. Do đó chúng ta có thể dùng gừng để ngửi do gừng chứa một lượng tinh dấu khá lớn. Tinh dầu gừng khá thơm và đặc trưng. Một số người dùng vỉ quýt để ngửi do vó quýt cũng chứa tinh dầu và thơm. Đây là cách làm mà chúng ta thường gắp nhất mỗi khi đi tàu xe.
Gừng được sử dụng như một biện pháp chống nôn tự nhiên hiệu quả không kém các thuốc tân dược và an toàn cho cơ thể, không gây tác dụng phụ. Cơ chế tác dụng của gừng được cho là có tác dụng lên đường tiêu hoá, làm tăng trương lực và giảm nhu động ruột, gừng cũng có tác dụng kháng thụ thể 5-HT3, làm giảm phản xạ nôn và buồn nôn.
Vitamin B6 cũng là một hoạt chất chống nôn an toàn và hiệu quả, đặc biệt là nôn do ốm nghén ở bà bầu. Cơ chế của vitamin B6 được cho là tăng sản xuất acid gama – aminobutyric (GABA), một chất ức chế thần kinh, làm giảm sự khó chịu ở vùng kích hoạt CTZ.
Cả Gừng và Vitamin B6 đều là những cách chống nôn an toàn và hiệu quả được sử dụng rộng rãi như là những giải pháp không dùng thuốc. Đặc biệt an toàn cho cả phụ nữ có thai.
